Herb Powiatu Ostrołęckiego
Historia powstawania herbu
Pierwsze starania o zatwierdzenie herbu i innych insygniów powiat ostrołęcki podjął niedługo po przywróceniu podziału kraju na powiaty. Zadanie przeprowadzenia kwerendy historycznej powierzono miejscowemu historykowi, Jerzemu Kijowskiemu, zaś opracowanie graficzne projektów symboli – znakomitemu polskiemu plastykowi, Andrzejowi Heidrichowi Zestaw stworzonych wówczas projektów obejmował kilka wariantów herbu oraz jeden wzór flagi, z naniesionym herbem. Ostatecznie na początku 2002 roku Komisji Heraldycznej przedłożono wariant opisany jako Herb 1 i flagę z tym herbem. W herbie umieszczono w polu zielonym pszczołę, kurpiowską wycinankę (tzw. leluję) czarną, koronę i krzyż kotwicowy srebrne, rzekę niebieską oraz falistą podstawę złotą. Elementy te miały nawiązywać do kultury kurpiowskiej (pszczoła i leluja), tradycji szlacheckich i królewskich (korona), dawnego herbu Ostrołęki (krzyż), podziału powiatu na część Kurpiowską, leśną i szlachecką, rolniczą, z przebiegiem granicy na Narwi (pole zielone, podstawa złota, rzeka niebieska). Flaga została wywiedziona z kurpiowskich pasiaków.
Projekt ten został przez Komisję Heraldyczną zaopiniowany negatywnie dnia 8 marca 2002 roku. Komisja zwróciła uwagę m.in. na zbyt duże nagromadzenie symboli, wykorzystanie lelui, która nie nadaje się na godło heraldyczne oraz złamanie zasady alternacji. Jednocześnie Komisja wskazała potencjalny kierunek dalszych prac – wykorzystanie krzyża z dawnego herbu Ostrołęki. Część motywów symbolicznych użytych w projekcie została zaadaptowana do logo powiatu ostrołęckiego, przyjętego 23 kwietnia 2001.
Według Projektantów, zestaw idei zaproponowany w projekcie z roku 2002 był przynajmniej częściowo słuszny, i to nie tylko w odniesieniu do krzyża kotwicowego. Naszym zdaniem oprócz nawiązania do dawnego herbu siedziby władz powiatowych, można także rozważyć nawiązanie do podziału na część kurpiowską i szlachecką. Jedyne nawiązanie, którego nie wzięto pod uwagę przy wcześniejszym procedowaniu, to fakt położenia powiatu na Mazowszu. Projektanci uważają, że umieszczenie w herbie powiatowym elementu godła wojewódzkiego jest wskazane, m.in. dlatego iż wszystkie powiaty Mazowsza (oprócz garwolińskiego, który używa czerskiego Żmija i sandomierskich pasów), mające zatwierdzone przez Komisję herby, takiego elementu używają. Dzięki temu, system znaków powiatowych Mazowsza będzie spójniejszy.
Projektanci stworzyli wiele propozycji przedłożonych następnie władzom powiatowym. Biorąc pod uwagę sugestie Komisji Heraldycznej z roku 2002, a także uwzględniając własne odczucia estetyczne oraz przekaz merytoryczny, Projektanci rekomendowali władzom powiatu wybór projektu uwzględniającego położenie powiatu na Mazowszu oraz nawiązujący do starego herbu Ostrołęki. Herb ten jest prosty i przejrzysty, a także pozwala ocalić od zapomnienia dawny herb Ostrołęki.
Dawny herb czy też raczej godło herbowe Ostrołęki znane jest z jednego odcisku pieczętnego z 1676 roku. Pieczęć prawdopodobnie pochodzi z wieku wcześniejszego. Godło przedstawiało niedźwiedzia kroczącego pod krzyżem. Nie udało się dotrzeć do odcisku tej pieczęci, który rzekomo przechowywało przed wojną Muzeum Narodowe w Krakowie. Wygląda na to, że odcisk ten nie zachował się. Zachowały się natomiast słowne opisy i przynajmniej dwie rekonstrukcje herbu wywiedzionego z tej pieczęci.
Kolejne godła używane przez miasto w XVIII wieku są inne, najwyraźniej udostojnione królewskim orłem. Pierwsza XVIII-wieczna pieczęć nosi orła w koronie z berłem i jabłkiem, zaś w tarczy sercowej niedźwiedzia, nad którym napis HAEC AVIS PROTEGE (OCHRANIAJ TO PTAKU). Godło z tej pieczęci, poddane nowemu opracowaniu stylizacyjnemu, używane jest przez miasto Ostrołękę do dzisiaj.
W końcu XVIII wieku, miasto sprawiło sobie nową pieczęć z jeszcze innym godłem, które przedstawiało orła bez jabłka i berła, zaś u podstawy kroczącego niedźwiedzia.
Należy wspomnieć także projekt herbu Ostrołęki z roku 1847, który powstał na potrzeby Albumu Heroldii Królestwa Polskiego. Projekt ten przedstawiał w polu błękitnym łódź żaglową czarną z żaglem białym i kotwicą srebrną. Jak wiele powstałych wówczas projektów, zrywał on całkowicie ze staropolską tradycją heraldyczną na rzecz symboli charakteryzujących otoczenie miejscowości albo jej ówczesny charakter.
W okresie międzywojennym Marian Gumowski postulował przywrócenie herbu z niedźwiedziem i krzyżem, jednakże postulat ten nie wszedł w życie. W publikacjach powojennych, także wspomnianego autora, herb miejski nawiązuje wyłącznie do pierwszej XVIII-wiecznej pieczęci (wyjątek stanowi pocztówka z 1959 roku).
Obecnie używaną postać herbu przyjęto w 1991 roku. Wydaje się ona być elektronicznie przetworzonym wizerunkiem zaczerpniętym z Miast polskich w tysiącleciu.
Na terenie powiatu, dawniejsze tradycje heraldyczne posiada jeszcze tylko miasto i gmina Myszyniec. Miasto otrzymało prawa miejskie w 1798 roku, ale herb zaprojektowano prawdopodobnie dopiero w 1847 roku dla Albumu Heroldii.
Herb Myszyńca przedstawia w polu błękitnym z otokiem złotym drzewo iglaste (jodłę) z koroną zieloną i pniem naturalnym. Herb nawiązuje do położenia miasta w Puszczy Zielonej.
Pozostałe gminy powiatu ostrołęckiego: Baranowo, Czarnia, Czerwin, Goworowo, Kadzidło, Lelis, Łyse, Olszewo-Borki, Rzekuń i Troszyn, nie posiadają żadnej tradycji heraldycznej bądź posiadają herby ustanowione po roku 1990, a więc herby nowe, nie zaś historyczne.
Władze powiatowe nie przyjęły naszej argumentacji dotyczącej propozycji herbu nawiązującego do tradycji heraldycznych stolicy powiatu i zdecydowały się wybrać projekt nawiązujący do położenia na Mazowszu oraz do podziału na część kurpiowską i szlachecką.
Do położenia na Mazowszu nawiązuje umieszczone w projekcie pół orła mazowieckiego. Stylizacja orła została zaczerpnięta z pieczęci księcia Siemowita III, za którego czasów umownie rozpoczęła się „miejskość” Ostrołęki.
Jako godło „kurpiowskie” została przyjęta pszczoła. Godło to, nawiązujące do leśnych barci Kurpiów, jest obecne już w wielu herbach gmin terenu Kurpiowszczyzny i zostało powszechnie zaakceptowane jako jeden z heraldycznych symboli kurpiowskich. Jako godło „szlacheckie” została przyjęta szabla – oczywisty atrybut szlachcica.
Godła kurpiowskie i szlacheckie zostały ułożone jedno nad drugim pod orłem mazowieckim. Ich układ na tarczy odpowiada geograficznemu rozlokowaniu ludności kurpiowskiej i szlacheckiej na terenie dzisiejszego powiatu, gdzie północ odpowiada czołu tarczy herbowej. Generalnie, Kurpie zamieszkiwali północ, szlachta – południe. Uzasadnione wydaje się też nadanie pszczole większego rozmiaru, przez co godło kurpiowskie dominuje nad szlacheckim – 7 z 11 gmin powiatu ma tradycje puszczańskie.
Opisywany powyżej herb został zakwestionowany przez Komisję Heraldyczną 21 grudnia 2015. Komisja zasugerowała zastąpienie motywu pszczoły innym godłem nawiązującym do pszczelarstwa, np. ulem typu kószka, oraz większe upodobnienie orła do tego z pieczęci Siemowita III. Stwierdzono także, że szabla jest motywem zbędnym, zaś miejscową szlachtę wystarczająco reprezentuje już mazowiecki orzeł.
Władze powiatowe odrzuciły motyw ula i poprosiły o jeszcze inne nawiązanie do kurpiowskiego pszczelarstwa. Ostatecznie władze powiatowe zaakceptowały kolejną propozycję projektantów, która obejmuje wprowadzenie motywu plastra miodu składającego się z pięciu części. Taki też projekt herbu postanowiono przedłożyć do kolejnego opiniowania.
Ostatecznie zatem, projekt herbu powiatu ostrołęckiego można opisać następująco:
W polu czerwonym pół orła srebrnego z dziobem i przepaską koniczynową na skrzydłach złotymi, pod którym takiż plaster miodu z pięciu komórek (3 i 2).